Oraindik etortzen zaizkit gogora emakumeen sukaldeko taldeak, erretilu angeluzuzen haiekin tabernara jaisten ziren patata-tortillak, eta neurri haiek (patata-biltzaile bat, tipula bat, piper berdeak)… eta tortillak eta tortillak. Eta ez dezagun esan asteburuetarako kazolak, txipiroiak, piper beteak, bakailaoa … beti umore onarekin eta ondo antolatuta, inolako arazorik gabe. Miguelak txisteak kantatzen edo kontatzen zituen, Marisak beti zuen iruzkin barregarriren bat egiten zenari …

Baina istorioa lehenago hasten da. 70eko hamarkadan, Franco hil aurretik, maite zuenean, bilera batera joaten zela esaten zigun, eta hain lasai geratzen ginen, zer prestatzen ari zen jakin gabe. Eta handik gutxira, hilean behin, ostegun batean, Abastoseko merkatuaren parean dagoen etxe handi batera bidaltzen gintuenean, eskailerak igo eta aldizkari batekin gutunazal bat ematen zidaten atera deitu, Euskadi aldizkaria. Etxekoandrearengana eramaten zuen, eta besterik ez zekien.

Denborarekin, nik gogoratzen dudan lehen Batzokia bihurtu zen, eskailera estu horiek gogoratzen ditut, gela oso zahar batzuk, bilera gela, jangela eta sukaldea. Gogoan dut nola antolatu zen taberna eta jangela goian, sukaldearen ondoan. Eta han hasi ziren asteroko txandak, gizonen txandak zeuden barrarako eta emakumeen txandak sukalderako (Berdintasun gutxi baina horrelakoak ziren gauzak). Asteko txandak pintxoak eta tortillak barran egiteko, eta ostiral eta larunbatetan afariak emateko.

Eta lan horiez gain, batzuk Udal Batzarrekoak ziren, eta beste batzuk, ama bezala, Euskeraz apuntatu ziren (oraindik etxean dago atera zen lehen euskarazko hiztegi gaztelerazkoa, txikia eta tapa berdeduna). Gogo biziz ikusten zitzaien espiritu nazionalista, talde espiritua, eta euskal kultura eta historia sustatzea. Eta jostun onak zirenez, mantelak, gortinak eta abar ere egin zituzten. Emakume horiek denetarako eta, batez ere, alderdiaren eta idealen alde borrokatzeko denbora zuten.

Horrela hazten joan ginen, batzuetan jangelan etxeko lanak egiten genituen eskolatik ateratzen ginenean, eta txanda jotzen zutenen seme-alabek ere taldeak egiten genituen. Batzokian jaunartze batzuk ospatu genituen, urtebetetze batzuk edo data garrantzitsuen ospakizuna.

Badira hiru une garrantzitsu jadanik sortuta zegoen eta urrats izugarrietan hazten zihoan mugimendu horrekin apurtu zirenak: Bat, Estatuko Golpea izan zen, 81ean. Ezkutuan bila joan ginen aldizkari guztiek zituzten kezka-aurpegiak, eta asko zirenez, zaborrontzira bota genituen pena osoz, esaten zigutenez, arriskuan geundelako. Baserrira egur artean ezkutatzera eraman genuen ikurrinen bat, eta beldurra aurpegietan, ez zuten horretaz hitz egiten etxean, baina gu zoriontsu izaten jarraitzen genuen.

Beste une garrantzitsu bat uholdeak izan ziren. Sortu zen guztia aurretik eraman zuten, eta hori lortu zen, nahiz eta euskal emakume onak ez ziren amildu. Denbora gutxian batzoki berri bat genuen, hasierakoa bezain handia, alderdiaren alde lanean jarraitzeko aukera eskaintzen zuena. Eta berriro sukaldea antolatu zen, barra, eta normaltasunera itzuli.

Asko gustatzen zitzaigun euskara eskoletako eskaileretan behera jaitsi eta sukaldera irtetea, beti baitzegoen zerbait guretzat. Batzoki berri honetan amak etortzen ikusten gintuzten, leihoek sarrera nagusira ematen zutelako.

Eta biziki bizi izan zen hirugarren une garrantzitsua zatiketa izan zen, gauza asko elkarrekin altxatu eta bat-batean liskarrean, erroilu txarretan, dei desegokietan, idatzi ez atseginetan… sartu ziren emakume-taldeen haustura… Gogoratzen dut oso hunkigarria izan zela hurrengo Alderdi Eguna, non alderdian geratu ginenak eta gure amak ospatzera joan ginen eta bertan geratu zen jendearen topaketak Alderdia eta falta ziren pertsonak Gogoan ditut alderdian geratu ez ziren emakumeak, herrian ikusten genituenak eta ia agurtu ere egiten ez zirenak, emakume horien seme-alabak ezagutzen genituenak eta etxean horrela esan zigutelako gure errezeloak ere bagenituenak, nahiz eta kasu askotan jada konponduta egon.

Baina emakume langile eta borrokalari horiek berriro berpiztu ziren, sukaldaritza taldeak egin zituzten, udal batzarra berritu eta euskara ikasteari ekin zioten, saiatu behintzat. Alderdi Egunei buruz ez hitz egiteagatik, dena antolatuta, txosnaren eraikuntza, pintxoen antolaketa, garraioa, bazkaria eta bazkaria aurreko egunetarako, eta dena desmuntatzeko eta berriro Batzokira eramateko ordua. Eta batzokiari eta alderdiari orduak eta orduak emateaz gain, haiek esaten zuten bezala "etxekoandreak" ziren, horrek dakarren guztiarekin eta esaten zuten harrotasunarekin. Senarrak eta seme-alabak ondo zainduta genituen, lur orotako emakumeak ziren, ezeren aurrean amiltzen ez zirenak. Baina dena aldatzen da, denboraren joanak, bakoitzaren egoera pertsonalak, batzuk alargunak ziren, beste batzuk akastunak, beste batzuk nekatuak…

Eta horretan ez zegoen belaunaldi-erreleborik, taldean lan egiteko eta haiek egiten zuten bezala inplikatzeko. Emakume borrokalariak, ausartak, beren familiez harro, antolatuak, nazionalistak muinera arte, inplikatuak, hauteskunde egunean inork ez bezala sufritzen zutenak, baina janaria eta hamaiketakoa ere prestatzen nituenak mahaietan geunden guztientzat.

Transmititu dizkiguten balio batzuekin eta gehienetan mantendu eta ikusarazi nahi izan ditugunekin. Leialtasuna, lana, espiritu abertzalea, euskal sentimendua, borrokalaria eta bakoitzak (fisikoak eta oroimenean) bandera duten emakumeen belaunaldi baten (amak zioen bezala) oroitzapen horiek guztiak bezain balio sinple eta konplikatuak, hain harro sentitzen garen Euskadirako oinarriak jarri zituztenak.

Eskerrik asko emakumeak:

Libe Ibarrondo, Marisa Llano, Marisa Gastaka, Carmen Masa, Emilia Urrutia, Mari Carmen Jáuregui, Ana María Jáuregui, Ana Ibarretxe, Carmen Otegui, Juliana-Hermana Alava, Isabel Landaluce, Miren Bergara, Anabel Fernández, Loli Aretxaga, Agurtzane Orueta, Karmele Isusi, Isabel Etxabe, Miguela- Albiñe, Alazne Errasti, Begoña Omar, Mari Carmen Barañano, Lapatxa Urzelai, Paloma Lavaca, Norberta Otaola, Dolores Telleria, Isabel Ayesta , Iñake Etxezarraga, Milagros Burgoa, Leonor Lecanda, Pilar Markuartu, Salutxu, Juanita Ainz, Juani la Mejicana, Ana Perez, Miren Aldekoa, Edurne de Angoitia, Mariasun Zulaika eta Josefa Echevarría.